ତୃତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟ: କର୍ମ ଯୋଗ

ଏହି  ଅଧ୍ୟାୟରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ଯେ- ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ନିଜର ଅର୍ନ୍ତନିହିତ ଗୁଣ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତିକ୍ଷଣ କର୍ମ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ଏବଂ କେହି ମଧ୍ୟ ବିନା କର୍ମରେ ଗୋଟିଏ ବି ମୁହୁର୍ତ୍ତ ରହି ପାରିବେ ନାହିଁ । ଯେଉଁ ମାନେ ବାହ୍ୟ ରୂପରେ ତ୍ୟାଗ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ଗେରୁଆ ବସ୍ତ୍ର  ଧାରଣ କରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଅନ୍ତରରେ କାମନା ଯୁକ୍ତ ଥାଆନ୍ତି, ସେମାନେ ପ୍ରତାରକ ଅଟନ୍ତି । ତାଙ୍କଠାରୁ ଶ୍ରେୟ ସେମାନେ ଅଟନ୍ତି,  ଯିଏ କର୍ମଯୋଗ ପାଳନ ପୂର୍ବକ, ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟ କର୍ମ ନିର୍ବାହ କରି, ଆନ୍ତରିକ ଭାବେ କାମନା ପରିତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ପୁଣି ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଛନ୍ତି ଯେ, ଭଗବାନଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଶ ରୂପେ, ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ଏକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପୂରଣ କରିବାର ଦାୟୀତ୍ୱ ରହିଅଛି ।  ଆମେ ଯେତେବେଳେ  ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁୁ ଭଗବାନଙ୍କର ଅନୁଗ୍ରହ ଭାବେ ପାଳନ କରୁ, ତାହାହିଁ “ଯଜ୍ଞ” ରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଯଜ୍ଞ ସ୍ୱର୍ଗର ଦେବତା ମାନଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିଥାଏ ଏବଂ ଦେବତାମାନେ ଆମକୁ ସଂସାରକିି ବୈଭବ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଆନ୍ତି । ଯଜ୍ଞ ଦ୍ୱାରା ବୃଷ୍ଟି  ହୁଏ ଏବଂ ବୃଷ୍ଟି ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରାଏ,  ଯାହା ଜୀବନ ଧାରଣ ପାଇଁ  ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ । ଯେଉଁମାନେ ଏହି ସୃଷ୍ଟିଚକ୍ରରେ ନିଜର ଦାୟୀତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ପାପିି ଅଟନ୍ତି ।  ସେମାନେ କେବଳ ନିଜର ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମାନଙ୍କର ସୁଖ ପାଇଁ ଜୀବନ ଧାରଣ କରିଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଜନ୍ମ ବ୍ୟର୍ଥ ଅଟେ ।

ପୁନଶ୍ଚ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହୁଛନ୍ତି ଯେ, ସାଧାରଣ ଜୀବପରି ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶୀମାନେ, ଯେଉଁମାନେ କି ଆତ୍ମାରେ ସ୍ଥିତ ରହିଥାଆନ୍ତି, ଶାରୀରିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି, କାରଣ ଆତ୍ମିକ ସ୍ତରରେ ସେମାନେ ଉଚ୍ଚତର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନିର୍ବାହ କରୁଥାଆନ୍ତି । ତଥାପି, ସେମାନଙ୍କର ସେହି ବାହ୍ୟ କର୍ମ ତ୍ୟାଗ, ସେମାନଙ୍କର ପଦାଙ୍କ ଅନୁସରଣ କରୁଥିବା ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ମନରେ ଦ୍ୱନ୍ଦ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଥାଏ । ସେଥିପାଇଁ ସଂସାର ସମ୍ମୁଖରେ ଆଦର୍ଶ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେମାନେ କର୍ମ କରିଥାଆନ୍ତି, ଯଦିଓ ସେଥିରେ ତାଙ୍କର କୌଣସି ସ୍ୱାର୍ଥ ନିହିତ ନ ଥାଏ । ଏହା ଅଳ୍ପଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁୁ ସମୟ ପୂର୍ବରୁ ସେମାନଙ୍କର ବିହିତ କର୍ମ ତ୍ୟାଗ କରିବାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରିଥାଏ । ଅତୀତରେ ସେହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଜନକ  ଆଦି ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶୀ ରାଜାମାନେ ସେମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନିର୍ବାହ  କରୁଥିଲେ । 

ଏହା ପରେ ଅର୍ଜୁନ  ପଚାରୁଛନ୍ତି, ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ଅନିଚ୍ଛାସତ୍ୱେ, ବାଧ୍ୟ ହେଲାଭଳି, ପାପ କର୍ମ କାହିଁକି କରେ? ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ ପରମ ପୁରୁଷ ଭଗବାନ କହୁଛନ୍ତି ଯେ ସଂସାରର ସର୍ବଗ୍ରାସୀ ପାପମୟ ଶତ୍ରୁ କେବଳ କାମନା ହିଁ ଅଟେ । ଧୂଆଁ  ଅଗ୍ନିକୁୁ ଏବଂ ଧୂଳି ଦର୍ପଣକୁ ଆବୃତ୍ତ କରି ଅସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦେବା ପରି, କାମନା ବ୍ୟକ୍ତିର ଜ୍ଞାନକୁ ଆବୃତ୍ତକରି ବୁଦ୍ଧିକୁ ବାଟବଣା କରିଦିଏ ।  ଶେଷରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଉଦ୍‌ଘୋଷଣା କରି ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ କହୁଛନ୍ତି - ପାପର ମୁର୍ତ୍ତି ମାନ ସ୍ୱରୂପ, କାମନା ନାମକ ଏହି ଶତ୍ରୁର ବିନାଶ କରି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମନ ଓ ବୁଦ୍ଧିକୁୁ ନିଜର ବଶୀଭୂତ କର ।